Waarom vieren we oud en nieuw op 31 december?

Wie heeft deze datum gekozen? En wat vieren we eigenlijk bij het nieuwjaar?

Dit is voer voor een goed gespreksonderwerp in de dagen rond oud en nieuw.
Ben je op zoek om met je familie meer natuur te beleven? Dan is het heel leuk om samen met je kinderen meer over de oorsprong van oud en nieuw te leren. 

Een goed gesprek tussen de oliebollen en bubbels. Of als je klaar bent met spelletjes spelen. 

Want wat vieren we eigenlijk op de overgang tussen 31 december en 1 januari? Wat voor invloed hebben de zon en de maan hierop?

We zochten de oorsprong van dit feest voor je uit. En we vonden veel. Over de natuur, over een bijzonder protest in Engeland en over politieke keuzes.

Vinden jouw kinderen de viering passen bij de tijd van het jaar? We zijn benieuwd!

Om te begrijpen waar het vandaan komt, beginnen we bij het nu. De oorsprong van onze eigen, vertrouwde, kalender.

De Gregoriaanse kalender: Het jaar draait om de zon.

Alle landen in de wereld, ook Nederland en België, voeren de Gregoriaanse kalender. Deze werd in 1582 aangekondigd door Paus Gregorius. Dit is dus gebaseerd op de fases van de zon, waar onze aarde in 365 1/4 dagen omheen draait.

Maar daarvoor was er toch ook al een kalender? Jazeker. En er waren ook al schrikkeljaren. Maar Paus Gregorius voerde een kalenderhervorming door: Hij introduceerde de nieuwe regel dat er in de eeuwwisselingen die níet deelbaar zijn door vierhonderd, geen schrikkeldag is. Wat maakt dat voor verschil? 7 dagen op 1000 dagen. Goed opletten dus in 2100! 

Leuk verhaal: Niet alle landen voerden gelijk de kalenderhervorming door. Bijvoorbeeld Engeland. Zij hervormden pas in 1752. Maar tegen die tijd was het verschil tussen de kalenders opgelopen tot 11 dagen. Dus bij invoering kwam na 2 september 14 september. Het schijnt dat er flink werd geprotesteerd!

Wat zou jij ervan vinden als het op nieuwsjaarsdag ineens 12 januari is?

Maar dat het jaar draait om de zon, is niet altijd zo vanzelfsprekend geweest.

Nieuw maanjaar (lunar new year): het jaar draait om de maan

Vroeger waren er veel culturen die zich lieten leiden door de fases van de maan, in plaats van de zon. Eigenlijk kan je bij veel jaarlijks wisselende feestdagen de oorsprong in de maan vinden (we schreven eerder al over Pasen).

Een cultuur die hierom (nog steeds) bekend staat, is de Chinese. Het nieuwe jaar van de Chinezen valt samen met het nieuwe maanjaar van de Chinese kalender. Volgens de historische documenten is het Chinese nieuwjaar ingevoerd door een vroegere keizer Shun (meer dan 4000 jaar geleden). Chinees nieuwjaar of lunar new year, wat nog steeds jaarlijks gevierd wordt, vindt plaats op de eerste dag van de eerste maan maand van het nieuwe jaar. 

Maar sinds 1911 voert China ook de Gregorische kalender en sindsdien wisselt het Chinese nieuwjaar per jaar van datum. Waarom? Omdat onze maan in 29,5 dag rondom de aarde draait. Op jaarbasis zijn dit dus zo’n 354 dagen. In 2022 valt Chinees nieuwjaar op 1 februari, maar volgend jaar al op 22 januari. Sinds de invoering van de Gregoriaanse kalender wordt het Chinese nieuwjaar nu ook wel ‘voorjaarsfestival’ genoemd. 

Oke, ons kalenderjaar draait dus tegenwoordig vooral om de zon. Maar als het dan gaat over licht en donker....

Is de winter zonnewende dan niet een hele logische jaarwisseling?

Als je kijkt naar de fases van de zon, is het eigenlijk logischer om 21 of 22 december als jaarwisseling te kiezen. De donkerste tijd van het jaar. Dat is midwinter, het moment van de winter zonnewende: de eerste dag van de astronomische winter en de langste nacht van het jaar. Daarna worden de dagen weer langer (of op zuidelijk halfrond: korter). Eigenlijk veel logischer toch, als begin van een nieuw jaar?

Nope.

In oorsprong werden kalenders vooral veel gebruikt door boeren. Het hielp ze met zaaien en oogsten. Vroeger begon het jaar dan ook tussen 19 en 21 maart: met de lente equinox. De dag waarop de dagen en nachten precies even lang zijn. De tijd van zaaien, groeien en bloeien.

Eigenlijk kan je dit ook terug zien in het Latijn. September betekent 7, oktober 8, november 9 en december 10. Maart was dus maand 1. 

Maar hoe draaide ons nieuwjaar vroeger dan van de lente equinox naar 31 december en 1 januari?

Dat is iets minder spannend.

Blijkbaar een politieke keuze van Julius Caesar. Wat een anti-climax!!
Op 1 januari traden zijn consuls, die verantwoordelijk waren voor de uitvoerende macht van het Romeinse Rijk, aan.

Maar er zit wel nog een verwijzing naar de zon in. Januari is namelijk vernoemd naar de Romeinse god Janus. Dit was de god van het nieuwe begin en het einde. De Romeinen noemde deze in oorsprong 11e maand zo, omdat het de eerste maand was na de winter zonnewende. 

Nu weet je ook waarom februari minder dagen heeft. Was een soort restpotje op het einde van het jaar. 

Wat vind jij van onze viering op 31 december? Past het goed? Of is het tijd voor een kalenderhervorming?